آرتیکولاسیون در گیتار کلاسیک

با نگاهی به کتب منتشر شده درباره گیتار کلاسیک، عدم توجه به مقوله آرتیکولاسیون بسیار به چشم می آید که همین خلاء منجر به تفاسیر و تعاریف مختلف متر انواع ) زنیکولاسیون و حتی خود مقوله آرتیکولاسیون شده است در کتاب بررسی و تحلیل تکنیک های گیتار کلاسیک در قرن بیستم و بیست و یکم» در صفحه ۳۷ تا ۴۴ در معرفی اجمالی مفهوم مرتیکولاسیون آمده است که واژه آرتیکولاسیون به شیوه بیان و اجرا طلاق می شود که ممکن است شامل اجرای مقطع متصل و با پیوسته یک حمله موسیقایی میباشد و کاملا متفاوت تر بحث جمله بندی یک قطعه است. و در ادامه این توضیح استنكاتو، خط اتصال و خط اکانو به تفصیل به همراه مثال هایی نر رپرتوار استاندارد گیتار کلاسیک آورده شده است. در این مقاله سعی شده تا انواع دیگری از علائم آرتیکولاسیون معرفی و مورد بررسی قرار گیرند
در رپرتوار گیتار کلاسیک در کنار خط اتصال و خط لگاتو که مورد بحث این مقاله نیستند، می توان شش علامت دیگر برای نحوه اجرای یک نت پیدا کرد که در شکل زیر نشان داده شده اند

علائم فوق را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد، دسته اول شامل علائمی است که بر کیفیت ضربه وارده بر سیم (attack) تاثیر دارند و دسته دوم بر کاستن زمان صوت (decay از آنجایی که هر ساز دارای شخصیتی صوتی منحصربفردی است بنابراین شیوه اجرای هریک از علائم فوق نیز متفاوت خواهند بود. به عنوان مثال در سازهای زهی آرشه ای، نوازنده با استفاده از آرشه، تنوع صوتی ساز خود را نمایش می دهد و نوازنده ساز بادی با حرکات زبان و لب و نوازنده سازهای کوبه ای با انواع مختلف استیکها و در ساز گیتار کلاسیک انگشتان دست راست این وظیفه را بر عهده دارند اساس تولید صوت در گیتار، ضربه به سیم و سپس از بین رفتن تدریجی صوت است. صدای تولیدی اولیه، حاصل ترکیب چندین فاکتور مختلف است از جمله سطح ناخن شکل ناخن، ضخامت ناخن، زاویه ناخن، مقدار مسافتی که ناخن با سیم تماس دارد و نقطه جدایی ناخن از سیم، همچنین وزن و سرعت حرکت انگشت و در نهایت کیفیت ساز شامل نوع چوب، نوع چوبيست”، نوع پرداخت، نوع سیم و مواردی دیگر. اتفاقی که پس از تولید صوت در گیتار می افتد عموما، خارج از کنترل نوازنده می باشد و صوت حاصله به تدریج کم شده و در نهایت از بین خواهد رفت در تقسیم بندی علائم معرفی شده در شکل بالا، سه علامت اول اکسنت یا مار کاتوه (accent of marcato)، اسفورزاندو (sforzando) و تنوتو (tenuto) را می توان در دسته اول که بر کیفیت ضربه موثرند، قرار داد و سه علامت بعدی، استاكاتو (staccato)، اسپیکانو (spiccato) و استاكاتو تاکیددار (accented Staccato) را در دسته دوم که بر کاهش زمان تحت تاثیر دارند، زمانی که تت با اكوردی دارای یکی از علائم دسته اول است این قسمت، با کمی افزایش قدرت دینامیکی اجرا خواهد شد. هدف علامت اکسنت، تاکید دار کردن نت یا آکورد و جدا کردن صدای آن از بقیه قسمت ها است بنابراین اگر موسیقی دارای محدوده دینامیکی پیانو (۴) بوده و نتی دارای علامت اکسنت باشد، می توان نت مزبور را در محدوده متروفورته (mf) اجرا کرد. اگر نت یا آکوردی دارای علامت اسفورزاند باشد، برای اجرای آنها قدرت بیشتری نیاز است و محدوده فورته (۴) و یا فورته سیمو (ff) مناسب تر خواهد بود. اما اجرای علامت تنوت کمی متفاوت از دو علامت قبلی است. در اجرای نت دارای این علامت، وزن وارده بر نت و در نتیجه برجسته کردن نت نسبت به دینامیک بافت پیرامونش، مدنظر می باشد. نوازنده بایستی کنترل کامل بر وزن وارده بر سیم داشته باشد چون اگر این وزن بیش از مقدار مورد نیاز باشده صوت حاصله در محدوده صوتی دو علامت دیگر قرار می گیرد. در سازهای زهی آرشه ای، این علامت جزو علائمی است که هم شامل تاکید صوتی و هم ارزش زمانی است و نوازنده ساز آرشه ای نه تنها وزن وارده بر نت را افزایش می دهد بلکه نت موردنظر را با حفظ ارزش زمانی نت اما با مکثی نامحسوس، از بقیه نتها جدا میکند. در گیتار نیز، نوازنده بایستی علاوه بر افزایش وزن بر روی نت، وقفه ای بسیار کوتاه بین نت با آکورد بعدی ایجاد کند، با مراجعه به قطعات متداول گیتار کلاسیک نمونه های فراوان از استفاده از این علائم را میتوان شناسایی کرد و با تمرین و دقت در نحوه اجراء می توان هر یک از علائم سه گانه فوق را متمایز از هم اجرا نمود همان گونه که پیشتر عنوان شد، کیفیت صدای تولیدی در ساز گیتار، با کم شدن تدریجی و در نهایت از بین رفتن آن، عجین شده با این حال نوازنده گیتار از دو تکنیک برای شکل دادن به صدای نت، بعد از تولید شدن، می تواند بهره ببرد، با افزودن ویبراتو و یا کاهش دادن زمان نت. صحبت درباره تکنیک ویبراتو، خارج از بحث این نوشته است اما تکنیک دوم، مربوط به سه علامت آرتیکولاسیون دسته دوم است با مطالعه مکانیزم اجرای یک جمله موسیقی بر روی تنها یک سیم، در می یابیم که با اجرای نت اول با یک انگشت، انگشت بعدی برای اجرای نت دوم به سمت سیم حرکت می کند و در لحظه تماس با سیم، ارتعاش آن برای لحظه بسیار کوتاهی قطع می شود. به این روند، از دو جنبه میتوان نگاه کرد، ۱) این شیوه اجرا می تواند بصورت آگاهانه منجر به اجرای جمله موسیقی بصورت پیوسته یا به اصطلاح لگاتو شود. در صورتی که نوازنده دقت داشته باشد که به محض تماس انگشت با سیم، ضربه به سیم وارد شود در این صورت قطع ارتعاش سیم همزمان با تولید نت بعدی خواهد بود و جمله، پیوستگی خطی خود را حفظ خواهد کرد ۲) همین شیوه اجرا می تواند برای ایجاد وقفه در اجرای هرنت استفاده شود و در واقع این اختیار عمل را به نوازنده بدهد تا زمان پایان صدای نت را کنترل و تعیین نماید. باید دقت داشت که در زمان اجرای این تکنیک، بایستی از تماس ناخن دست راست با سیم و ایجاد صدای گز پرهیز کرد و در وهله اول قسمت گوشتی انگشت با سیم تماس داشته باشد. با تمرین و دقت در کسب چنین مهارتی، نوازنده گیتار قابلیت کنترل صوت تولیدی، حداقل از نظر زمانی را بر روی ساز خواهد داشت و کسب این مهارت، می تواند مقدمه ای بر اجرای علائم سه گانه آرتیکولاسیون گروه دوم باشد در سیستم نت نگاری سازهای زهی آرشه ای، برای هر مقدار کوتاه کردن زمان نت، علامت و یا اصطلاح بخصوصی اختصاص یافته است اما در گیتار مشخصا تنها علامت استاکاتو، برای تمام موارد به کار میرود. به عنوان مثال در شکل زیر شیوه نگارش استاکاتو و شیوه های محتمل اجرایی آن بر روی گیتار نشان داده شده است:

شیوه استاندارد برای اجرای استاکاتو

شیوه استاندارد برای اجرای استاکاتو، حالت 2 میباشد، حالت 6 بیشتر شبیه به تنوتو و حالت C شبیه نتهای چنگ استاكا تودار است استاکاتو در گیتار به دو شیوه قابل اجراست که در کتاب «بررسی و تحلیل تکنیکهای گیتار در قرن بیستم و بیست و یکم» با ذکر مثال توضیح داده شده است. روش اول «با قرار دادن یکی از انگشتان بلافاصله بعد از ضربه، بر روی سیم». و روش دوم با برداشتن انگشت دست چپ از روی سیم در حال ارتعاش. این شیوه در تمپوهای بالا موثر است اسپيکاتو در گیتار چندان مرسوم نیست و شاید تعداد قطعاتی که از این تکنیک استفاده کرده اند بیش از چند مورد نباشد. یکی از شناخته شده ترین نمونه ها در رپرتوار گیتار مربوط به قسمت پنجم ( March – like ) از قطعه Nocturnal after John Dowland، اپوس ۷۰ اثر بنجامین بریتن” است

این تکنیک در سازهای آرشه ای با حرکت پرشی آرشه روی سیمها اجرا می شود و دارای کیفیتی پرانرژی و در عین حال از لحاظ زمانی کوتاه بوده و شخصیتی سبک دارد. بر روی گیتار برای دست یافتن به کاراکتر صوتی مشابه، پیشنهاد می شود وضعیت انگشتان و دست در زمان ضربه تغییر کند. شبیه حرکت آرشه در اجرای این تکنیک، نوازنده گیتار نیز باید بلافاصله بعد از ضربه، سیم را رها کند اما هنگام ضربه، حرکت نه در بند انگشتان بلکه از ناحیه مچ باید باشد. برای اجرای متوالی این تکنیک در یک جمله موسیقی مچ در یک مدار بیضوی حرکت می کند. به محض اجرای نت، قسمت گوشتی انگشتان دوباره با سیم تماس پیدا می کنند که باعث قطع ارتعاش و در نتیجه کوتاه شدن زمان نت شده و صدای حاصله کیفیتی پرشی پیدا می کند، با تمرین و دقت، می توان بین نتیجه حاصله از استاكاتو و اسپیکاتو تفاوت ایجاد کرد. اجرای استاكاتو تاکیددار، شبیه اجرای تنوتو است با این تفاوت که در تنوتو، شدت ضربه ظریف تر و کوتاه کردن زمان نت بسیار اندک است اما استاکاتو تاکیددار، ترکیب شدت ضربه اکسنت و کوتاه کردن زمان استاكاتو است. به عبارتی این تکنیک، نسخه وزن دار استاکاتو و یا نسخه کوتاه شده اکسنت میباشد علائم ترکیبی دیگری نیز می توانند بر روی نتی قرار گیرند به عنوان مثال ترکیب علامت تنوتو و استا کاتو و یا ترکیبانی دیگر، اجرای این علائم ترکیبی نیز مانند نمونه بالا – استاکاتو تاکید دارد از ترکیب شیوه اجرای هر یک از علائم خواهد بود